Ospa wietrzna to choroba zakaźna wywoływana przez kontakt z wirusem ospy wietrznej i półpaśca (ang. varicella-zoster virus – VZV). Wirus VZV należy do rodziny wirusów opryszczki i charakteryzuje się bardzo dużą zaraźliwością. Choroba przenosi się z człowieka na człowieka. W klimacie umiarkowanym, zachorowania najczęściej odnotowywane są późną zimą i wczesną wiosną.
Czy ospa wietrzna może być groźna i prowadzić do powikłań?
Co prawda u większości dzieci ospa wietrzna ma łagodny przebieg, jednakże istnieje realne ryzyko wystąpienia powikłań i konieczności pobytu w szpitalu. W Polsce w ostatnich kilku latach odnotowuje się ok. 140 000 przypadków zachorowań rocznie, z czego 800-1100 chorych rocznie trafia do szpitala w wyniku ciężkiego przebiegu choroby. Spośród osób hospitalizowanych, aż 89% stanowią osoby wcześniej zdrowe, bez zaburzeń odporności. To podkreśla, jak ważna jest profilaktyka tej choroby w postaci szczepień ochronnych.
Grupy osób szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby:
Ryzyko wystąpienia powikłań, w tym śmierci, jest 10-20 razy większe u niemowląt i dorosłych niż u dzieci w wieku 1-4 lat.
Jak dochodzi do zakażenia wirusem ospy wietrznej?
Głównym źródłem zakażenia jest człowiek chory na ospę wietrzną. Wirus przenoszony jest drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni i pośrednio przez materiał świeżo zanieczyszczony zawartością pęcherzyków od chorej osoby.6 Uznaje się, że wykwity ospowe (wysypka) mogą być źródłem zakażenia aż do momentu wytworzenia się w ich miejscu strupka.
U kobiet ciężarnych możliwa jest również transmisja wirusa przez łożysko od matki do płodu.
Źródłem zakażenia mogą być także osoby chore na półpasiec, jednak prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa jest w tym przypadku dużo niższe
Jakie mogą być potencjalne powikłania ospy wietrznej? Najczęściej występujące powikłania ospy wietrznej to:
Czy można zapobiec zakażeniu wirusem ospy wietrznej?
Ochroną o udowodnionej skuteczności i bezpieczeństwie jest szczepienie przeciw ospie wietrznej zalecane przez Ministerstwo zdrowia w Programie Szczepień Ochronnych.
W Stanach Zjednoczonych od 1995 roku szczepienie przeciw ospie wietrznej zostało włączone do Programu Szczepień Powszechnych, dzięki czemu liczba osób trafiających do szpitala w wyniku ciężkiego przebiegu ospy wietrznej zmniejszyła się o blisko 88% w ciągu 7 lat od wprowadzenia szczepienia.
W Polsce szczepienie przeciw ospie wietrznej jest zalecane przez Ministerstwo Zdrowia wszystkim osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych oraz kobietom planującym ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.
Od 2008 roku szczepienie przeciw ospie wietrznej jest obowiązkowe dla dzieci z grup ryzyka do ukończenia 12 roku życia. oraz dla dzieci z ich otoczenia do ukończenia 12 roku życia., które nie chorowały na ospę wietrzną.
Osoby zdrowe, które miały kontakt z osobą chorą na ospę wietrzną można chronić przed zachorowaniem, stosując szczepienie w czasie do 72 godzin po kontakcie, które zapewnia ochronę przed zachorowaniem lub łagodniejszy przebieg choroby.
Kiedy najlepiej zaszczepić się przeciw ospie wietrznej?
Szczepienie przeciwko ospie wietrznej można podawać dzieciom już od ukończenia 9. miesiąca życia. Ponad 30% wszystkich zachorowań na ospę wietrzną występuje u dzieci do 4 roku życia, a 80% do 9 roku życia, dlatego tak ważna jest wczesna ochrona przed tym wirusem.
Cykl szczepienia składa się z dwóch dawek, które powinno się podać w odstępie co najmniej 6 tygodni.
Eksperci zalecają rozpoczęcie szczepienia pomiędzy 13 a 23 miesiącem życia dziecka. Drugą dawkę najlepiej podać w odstępie od 6 tygodni do 3 miesięcy.
Profilaktyczne wizyty u lekarza, w czasie których można wykonać szczepienia:
Zalety szczepienia przeciw ospie wietrznej
Niestety nie sposób przewidzieć u kogo ospa wietrzna przybierze postać łagodną, a u kogo wystąpią ciężkie powikłania. Z tego powodu szczepienia są najlepszą metodą zapobiegania infekcji wirusem ospy wietrznej.
Badania dowodzą, iż większość hospitalizacji z powodu ospy wietrznej, w tym z powodu ciężkich powikłań, ich następstw i zgonów wystąpiła u uprzednio zdrowych dzieci. Czas trwania hospitalizacji wynosił średnio 3-7 dni, jednak 27% pacjentów spędziło w szpitalu powyżej 7 dni a 8% powyżej 14 dni.
Najczęstsze powikłania ospy wietrznej to powikłania związane z bakteryjnym nadkażeniem zmian skórnych oraz powikłania neurologiczne. Powikłania neurologiczne,hematologiczne i procesów krzepniecia występowały częściej u dzieci starszych (ok. 4 roku życia), infekcje żołądkowo-jelitowe i skórne były częstsze u dzieci młodszych (ok. 2. roku życia).
Wirus ospy wietrznej (VZV) jest przekazywany przez kontakt bezpośredni lub drogą wziewną. Wirus ospy wnika do organizmu gospodarza poprzez górne drogi oddechowe lub spojówkę.
Z tego względu ospa wietrzna to choroba wysoce zakaźna i bardzo powszechna. Jest uciążliwa, powoduje swędzącą, grudkowo-plamistą wysypkę, złe samopoczucie dziecka i może powodować groźne powikłania.
Przed wprowadzeniem szczepień przeciw ospie wietrznej w 1995, w USA praktycznie wszyscy chorowali na ospę wietrzna przed osiągnięciem dojrzałości. Od czasu wprowadzenia szczepień przeciwko ospie wietrznej w USA, wskaźniki hospitalizacji dzieci poniżej 10 roku życia spadły kilkukrotnie.
Dodatkową zaletą niektórych szczepionek jest to, iż można je stosować do 72 godzin po kontakcie z wirusem, co chroni przed pełnoobjawowym zachorowaniem.
Jeśli zaszczepiona osoba zachoruje jednak na ospę wietrzną, nie rozwinie się u niej postać pełnoobjawowa. Tzw. zachorowanie przełamujące ma zwykle charakter łagodny, przebiega z łagodną gorączką lub bez niej i trwa do kilku dni.
Czy twoje dziecko jest chore na ospę wietrzną?
Ospa wietrzna jest przez nas zauważana dopiero wtedy, kiedy u dziecka pojawia się charakterystyczna wysypka. Nic już wtedy nie można zrobić, jak tylko przebyć chorobę, która może trwać nawet 3 tygodnie. Przebieg choroby, wbrew opiniom, może nie być łatwy i lekki ani dla dziecka ani dla rodziców.
Okres prodromalny - Jest Okres inkubacji wirusa, czyli wylęgania się choroby – od momentu zakażenia do chwili wystąpienia objawów trwa średnio 14-16 dni. Tuż po zakażeniu, wirus namnaża się w jamie nosowo-gardłowej i okolicznych węzłach chłonnych. Po 4-6 dniach przechodzi do krwiobiegu, narządów wewnętrznych (m.in. wątroby, śledziony) i układu nerwowego.
Charakterystyczna wysypka występuje podczas kolejnej fazy rozsiewu wirusa, trwającej od 3 – 7 dni. Może ona pojawić się nie tylko na skórze, ale również na błonach śluzowych (okolice jamy ustnej i nosowo-gardłowej, rzadziej w obrębie śluzówek krtani i tchawicy, odbytu, narządów płciowych, na rogówce i spojówkach). Pęcherzyki na śluzówkach przechodzą w bolesne, płytkie owrzodzenia. Uciążliwej wysypce skórnej w postaci swędzących, grudkowo-pęcherzykowych wykwitów zazwyczaj towarzyszy gorączka do 39 st.C i złe samopoczucie. Wykwity na ciele mogą być jednocześnie w różnych fazach rozwoju.
W pierwszej fazie wysypka może pojawić się na owłosionej skórze głowy, twarzy lub tułowiu, a następnie rozprzestrzenia się na kończyny. Na początku pojawiają się plamki, szybko przekształcając się w grudki, a następnie w pęcherzyki wypełnione klarowną treścią, która mętnieje.to okres niecharakterystyczny, podczas którego może pojawić się złe samopoczucie i gorączka. Trudno przewidzieć, czy doszło do zakażenia wirusem ospy, czy też rozwija się inna infekcja. Niezbędna może okazać się wizyta u lekarza. Objawy prodromalne, o ile występują, zwykle poprzedzają wystąpienie właściwych objawów choroby, takich jak uogólniona wysypka.
Często zdarza się, że pierwszym dostrzeżonym przez rodziców objawem ospy wietrznej jest pojawienie się wysypki. Wysypka w przebiegu ospy wietrznej charakteryzuje się kilkoma specyficznymi cechami:
Twoje dziecko może być chore na ospę wietrzną jeśli:
Zwykle przebieg ospy wietrznej u zdrowych dzieci jest łagodny, z temperaturą około 38-39°C utrzymującą się przez 2-3 dni, zmęczeniem i silnym świądem w okolicach zmian na skórze2.
Przebycie ospy wietrznej gwarantuje uzyskanie odporności na całe życie, jednak może nastąpić nawrót w przypadku upośledzenia układu odpornościowego (np. zakażenie wirusem HIV). Po przechorowaniu wirus ospy wietrznej pozostaje w organizmie dziecka w stanie „uśpienia”. Reaktywacja wirusa ospy wietrznej może spowodować wystąpienie półpaśca.
Jak pielęgnować dziecko podczas choroby?
