Czym jest zakażenie meningokokowe?
Zakażenie meningokokowe jest wywoływane przez bakterie - dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zwane również meningokokami (z łac. Neisseria meningitidis). Meningokoki występują w jamie nosowo-gardłowej u zdrowych osób (tzw. nosicieli), nie powodując żadnych dolegliwości ani objawów. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu podatnej osoby z bezobjawowym nosicielem lub osobą chorą. Przenoszenie meningokoków odbywa się drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania) lub przez kontakt bezpośredni (np. podczas intymnego, głębokiego pocałunku).
Okres wylęgania choroby wynosi od 2 do 10 dni, przeciętnie 3-4 dni.
Na zakażenie meningokokami narażeni są wszyscy, niezależnie od płci czy wieku. Jednak najczęściej chorują dzieci w wieku od 3 miesięcy do 5 lat oraz osoby między 11 a 19 rokiem życia. Zakażenia meningokokowe występują na ogół sporadycznie, ale niekiedy bakterie te mogą wywoływać ogniska epidemiczne lub epidemie.
Meningokoki są najczęściej przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsy (posocznicy), określanymi wspólnie mianem inwazyjnej choroby meningokokowej. Mogą również wywoływać, chociaż nieporównywalnie rzadziej, zapalenie płuc, ucha środkowego, osierdzia, wsierdzia, stawów i inne. Inwazyjna choroba meningokokowa stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia; dlatego osoba z podejrzeniem takiego zakażenia powinna natychmiast trafić do szpitala.
Jakie są objawy zakażenia meningokokami?
Diagnoza zakażenia meningokokowego może być niezwykle trudna. Dodatkowo choroba może rozwijać się bardzo szybko, a jej przebieg jest zwykle bardzo ciężki. Objawy nie występują w określonej kolejności, a część z nich może nie wystąpić w ogóle.
Choroba diagnozowana jest w wielu przypadkach bardzo późno gdyż w początkowej fazie zakażenia chorzy zgłaszają objawy podobne do przeziębienia:
• gorączkę,
• bóle stawowe i mięśniowe,
• ogólne złe samopoczucie.
W przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych występują objawy tzw. oponowe:
• silny ból głowy,
• nudności,
• wymioty,
• sztywność karku,
• drgawki,
• światłowstręt,
• senność.
Objawy sepsy są różne, w zależności od jej ciężkości. Charakterystycznym, ale nie zawsze obecnym, objawem w postępującej sepsie meningokokowej jest wysypka wybroczynowa; plamki na skórze całego ciała w postaci drobnych czerwonych punkcików zlewających się w późniejszym okresie w duże plamy, które nie bledną pod naciskiem.
Jak zakażenie meningokokami przebiega u małych dzieci?
U dzieci poniżej 2 roku życia objawy różnią się od przebiegu u dorosłych. Najczęściej obserwuje się następujące objawy:
• gorączka,
• zimne dłonie i stopy,
• brak apetytu,
• wymioty,
• biegunka,
• rozpaczliwy płacz lub kwilenie,
• senność lub drażliwość,
• odchylenie głowy do tyłu,
• osłupienie,
• pulsujące ciemiączko u niemowląt,
• wybroczyny na skórze.
Jak poważne mogą być objawy zakażenia meningokokami?
Rozwijająca się sepsa może prowadzić do niewydolności wielonarządowej i zgonu. Śmiertelność związana z zakażeniami meningokokowymi wynosi około 10%, ale w przypadkach przebiegających pod postacią sepsy jest wysoka i może przekraczać 50%. Dodatkowo, w sepsie meningokokowej aż 50 procent zgonów ma miejsce w ciągu pierwszej doby od momentu pojawienia się objawów choroby.
U części osób, które przebyły zakażenie meningokokowe pozostają trwałe lub czasowe powikłania takie jak różnego stopnia niedosłuch czy uszkodzenia mózgu, ataki epileptyczne, amputacje palców lub części kończyn, ubytki skóry i tkanki podskórnej wymagające przeszczepów oraz zaburzenia emocjonalne.
Jak wiele zakażeń meningokokami występuje w Polsce?
Meningokoki wykrywa się u około 10 - 25% zdrowych ludzi (nosicieli). Zakażenia meningokokami występują w Polsce rzadko. W roku 2008 zarejestrowano w Polsce 369 przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej.
Meningokoki dzieli się na 12 grup serologicznych, ale za większość zakażeń na świecie odpowiadają te należące do pięciu z nich: A, B, C, W-135, Y. Podział ten jest niezwykle ważny gdyż istniejące szczepionki są skuteczne tylko przeciw niektórym z tych grup, a nie przeciw wszystkim meningokokom.
Obecnie w Polsce za ponad 90% zakażeń odpowiadają meningokoki należące do serogrupy B i C. Od kilku lat obserwowany jest ogólny wzrost liczby przypadków, jak również zachorowań wywoływanych przez meningokoki grupy serologicznej C. Ponadto, w latach 2006 i 2007 wystąpiły, na skalę niespotykaną dotychczas w Polsce, epidemie wywołane przez meningokoki serogrupy C. To meningokoki należące do tej serogrupy częściej wywołują epidemie i częściej powodują sepsę, obarczoną wyższą śmiertelnością.
Gdzie i jak często zakażenia meningokokami występują na świecie?
Zakażenia meningokokowe występują na całym świecie; corocznie odnotowuje się około 500 000 przypadków tej choroby. Jednak połowa tych zakażeń rejestrowana jest na obszarze subsaharyjskim w Afryce.
Częstość zachorowań na zakażenia meningokokowe jest bardzo zróżnicowana i zależy m. in. od położenia geograficznego. W krajach uprzemysłowionych waha się ona od 1 do 3 przypadków na 100.000 mieszkańców, a w Europie, tak jak w Polsce, wynosi średnio około 1/100.000 mieszkańców.
Zakażenia meningokokowe mogą występować sporadycznie, endemicznie, hiperendemicznie, mogą przybierać postać ognisk epidemicznych lub epidemii o szerokim zasięgu. Epidemie wywoływane są głównie przez szczepy należące do trzech grup serologicznych A, C i W135. Jeszcze do niedawna największe epidemie, w tzw. afrykańskim „pasie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych” (obszar subsaharyjski) były wywoływane jedynie przez grupę serologiczną A.
W europejskich krajach uprzemysłowionych za większość zakażeń odpowiadają meningokoki należące do grup serologicznych B i C (w krajach, które wprowadziły masowe szczepienia przeciw meningokokom serogrupy C, zakażenia przez nie wywoływane zostały bardzo ograniczone). W USA poważny odsetek zakażeń związany jest z meningokokami serogrupy Y.
